Hoe lang precies weet niemand, maar het lijkt erop dat we nog wel even thuis moeten werken. Maar wat als je daar steeds minder gedaan krijgt, en het voelt alsof je concentratie steeds verder wegebt? Hoogleraar cognitieve psychologie Stefan van der Stigchel, die bij Maven drie boeken publiceerde over aandacht, legt uit.
Door: Jeroen Pen
De situatie in mijn thuiskantoor voorafgaand het schrijven van dit artikel was als volgt. Dochter van 10 maanden viel om (2x), was ontroostbaar (1x), en verrek, de was moest nog worden opgehangen (1x). Eenmaal terug aan het bureau vochten verschillende samenwerkings-apps (Slack en Teams) om aandacht. De strijd om concentratie verloor ik definitief na een rondgang langs sociale mediaprofielen (4x) en mailaccounts (2x), met tussendoor een uitstapje naar Whatsapp, waar een groepsapp haast ontploft was als gevolg van sportnieuws, dat vervolgens op de site van een dagblad gelezen moest worden (1x).
In het begin maakte thuiswerken strijdbaar en zorgde hier en daar (ook in huize Pen) zelfs voor een productiviteitspiek. Dit klusje zouden we met z’n allen wel klaren. Maar nu de nieuwigheid er al een poosje af is, steken oude gewoontes de kop op en vertroebelt de grens tussen notificatie en noodzaak. Klopt het dat onze concentratie over de hele linie tanende is, deze winter? ‘Ik deel je vermoeden,’ zegt Stefan van der Stigchel, ‘maar als wetenschapper houd ik me aan de cijfers, en die zijn er op dit moment nog niet. Wat ik wel weet: thuis- en kantoorwerk hebben beide voor- en nadelen, die per persoon zullen verschillen.’
Juist daarom schuilt in deze periode een unieke kans, denkt Van der Stigchel. ‘Lange tijd zijn mensen in een keurslijf gestopt. De 9-tot-5-mentaliteit dicteerde waar en wanneer we ons moesten concentreren. Terwijl ieder mens anders is.’ Als avondmens weet Van der Stigchel waar hij over praat. ‘Ik functioneer minder goed in de ochtend. Gelukkig heb ik een baan waarbij ik mijn eigen tijd grotendeels zelf kan indelen, en dus werk ik vaak ’s avonds.’
Omdat de meeste mensen die vrijheid niet hebben, weten ze vaak niet wat het beste voor hen werkt. ‘Dit is dé periode om dat alsnog te doen. Je bent veel thuis, maak gebruik van die vrijheid. Stel jezelf de vraag: als ik nou zelf zou mogen bepalen wat ik wanneer doe, hoe zou mijn dag er dan uitzien? Wat van je verwacht wordt is niet altijd wat het beste voor jou werkt.’ Een goede manier om dit te doen is het bijhouden van een soort logboek, vertelt de hoogleraar. ‘Kijk kritisch naar alles wat je afleidt. Houd alles tegen het licht: tijdstippen, apps, notificaties, werkplek.’
En als je dat allemaal weet, hoe slaag je er dan in patronen te doorbreken en de theorie in de praktijk te brengen? ‘Maak iedere ochtend een planning. Grijp gelijk de controle. Zorg voor duidelijke blokken. Op uurniveau, of nóg specifieker. Je hebt geen reistijd meer, hoe ga je die tijd besteden? Maak ook privéblokken en pauzeblokken. Leef je dagplanning na en beloon jezelf. Werk betekent werk, pauze betekent pauze – maak daarover ook goede afspraken met je omgeving.’
Dat kan even moeite kosten, maar betaalt zich snel genoeg uit. ‘Ik kan me echt niet meer voorstellen dat ik gelijk de dag in schiet en ga werken, zonder eerst goed en kritisch naar mijn planning te hebben gekeken. Als je iets elke dag doet, wordt het vanzelf een gewoonte. Net zoals tandenpoetsen.’
De beste tips om je tijdens thuiswerk te concentreren volgens hoogleraar Stefan van der Stigchel:
1. Houd een logboek bij om te ontdekken op welke momenten van de dag jij het productiefst bent.
2. Maak iedere dag een planning – het liefst op uurniveau of nog specifieker – en houd je daaraan. Werk betekent werk, pauze is pauze.
3. Thuiswerken biedt veel flexibiliteit. Werk je het beste ‘s avonds laat? Ga dan het gesprek met je baas aan of dat mogelijk is.
4. Zet alle overbodige notificaties uit en je telefoon op stil. Communiceer met je collega’s op welke momenten je wél je mail, Slack, Teams of WhatsApp checkt, maar laat je niet continu afleiden.
Meer tips? Lees Stefans boek Grip op je aandacht!
Hoe werkt aandacht? En hoe krijg je grip op je aandacht?
Het is tegenwoordig moeilijker dan ooit om je langer dan een paar minuten onafgebroken te concentreren. Is dat een probleem? Ja, want soms is aandacht bij wat je doet een zaak van leven of dood. Maar zelfs als het dat niet is, is concentratie onmisbaar om creatief en productief te kunnen werken.
In zijn keynote "Concentratie: gefocust blijven in tijden van afleiding" laat Stefan zien hoe we informatie verwerken, waarom we zoveel meer zien dan we denken en welke gevolgen dat heeft voor ons dagelijks leven. Hij maakt duidelijk hoe we ons werkgeheugen soms verkeerd gebruiken en waarom sommige dingen wel opvallen en andere totaal niet. Hij beschrijft verschillende technieken waarmee je aandacht kunt sturen en hoe aandachtsarchitecten (zoals reclamemakers, ontwerpers van vliegvelden en websitebouwers) die inzetten in ons voor- en nadeel. Hij deelt de nieuwste inzichten over aandacht en concentratie en geeft technieken waarmee je je concentratie langer vast kunt houden.
Stefan van der Stigchel is hoogleraar cognitieve psychologie aan de afdeling Experimentele Psychologie van de Universiteit Utrecht. Ook is hij hoofdonderzoeker van de onderzoeksgroep AttentionLab, dat onderzoekt hoe aandacht en visueel bewustzijn onze perceptie van de wereld beïnvloeden. Hij is auteur van de boeken Zo werkt aandacht, Concentratie, Grip op je aandacht en Beter leren kijken. Zijn werk werd in vele landen vertaald en in het Engels uitgegeven door MIT Press. Van der Stigchel geeft regelmatig workshops, trainingen en keynotes bij bedrijven en organisaties.
